สะเดาเพิ่มมูลค่าอย่างไร?

ต้นสะเดามีให้เห็นกันอยู่ทั่วไปในประเทศไทย แล้วมันมีความสนใจยังไงกันสำหรับเจ้าต้นสะเดานี้? ปลูกต้นสะเดาซัก 1 ต้น มันเอาทำอะไรได้บ้าง? เพื่อหาคำตอบเราได้ทำการหาข้อมูลและนำมาสรุปให้ได้อ่านกัน ดังนี้ครับ

สะเดา คือ

สะเดา เป็นไม้ที่มีเติบโตได้ดีในที่แล้ง ในประเทศไทยสะเดาถูกนำมาใช้ประโยชน์ได้หลายอย่าง เช่น นำมาประกอบอาหาร ทำมาสร้างที่อยู่อาศัย ตลอดจนถึงการนำมาเป็นยาสมุนไพร เป็นต้น ⁽¹⁾

สะเดามีกี่ชนิด

สะเดา สามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ชนิด ได้แก่

สะเดาไทย หรือ สะเดาบ้าน (Azadirachta indica var.siamensis) ลักษณะของใบหยักเป็นฟันเลื่อย ปลายของฟันเลื่อยทู่ โคนใบเบี้ยวแต่กว้างกว่า ปลายใบแหลม ⁽²⁾ โดยสะเดาไทยแบ่งออกเป็น 2 ชนิด ได้แก่ ชนิดขมและชนิดมัน โดยจะสังเกตได้จากยอดอ่อน หากเป็นชนิดขมยอดอ่อนจะมีสีแดง แต่ถ้าเป็นชนิดมันยอดอ่อนจะมีสีขาว ⁽³⁾

สะเดาอินเดีย (Azadirachta indica A. Juss. var. indica) ลักษณะของใบ ขอบใบเป็นหยักคล้ายฟันเลื่อย ปลายของฟันเลื่อยแหลม ปลายใบมีลักษณะแหลมเรียวแคบมาก ส่วนโคนใบเบี้ยว ⁽²⁾

สะเดาช้าง (สะเดาเทียม) (Azadirachta excelsa (Jack) Jacobs) ชนิดนี้ลักษณะขอบใบจะเรียบหรือปัดขึ้นลงเล็กน้อย ปลายใบเป็นติ่งแหลม ขนาดของใบและผลจะใหญ่กว่า 2 ชนิดแรก ⁽²⁾

สารสำคัญ

• สารอาซาดิเรซติน (Azadirachtin) พบในใบและเมล็ดของต้นสะเดา สารนี้มีฤทธิ์เป็นสารฆ่าแมลง ⁽¹⁾
• น้ำมันมาร์โกสา (Margosa oil) พบในเมล็ดของต้นสะเดา ใช้เป็นสีย้อมผ้าและยาฆ่าพยาธิในสัตว์เลี้ยง ⁽¹⁾
• น้ำมันขม (Margosic acid 45%) หรือบางที่เรียก Nim Oil และสารขมชื่อ Nimbin, และ Nimbidin พบว่าในเมล็ด ⁽¹⁾
• สารบาคายานิน (Bakayanin) เป็นสารที่มีรสขม พบได้ในผลของสะเดา ⁽¹⁾
• สารไกลโคไซด์ที่มีชื่อว่า นิมบาสเจอร์ริน (Nimbasterin), Nimbecetin, Nimbesterol, กรดไขมัน และสารที่มีรสขม พบได้ในช่อดอก ⁽¹⁾

วิธีขยายพันธุ์

ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด แต่ต้องรีบนำไปเพาะทันทีหลังจากเมล็ดร่วง มิฉะนั้น จะสูญเสียความสามารถในการงอกไปอย่างรวดเร็ว ⁽¹⁾

 

ประโยชน์ของสะเดา

เกือบทุกส่วนของสะเดาสามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ ไม่ว่าจะเป็น ดอกช่อดอก  ขนอ่อน ยอด เปลือก ก้านใบ กระพี้ ยาง แก่น ราก ใบ ผล ต้น เปลือกราก น้ำมันจากเมล็ด เป็นต้น ⁽¹⁾

สรรพคุณยา

• ดอก ยอดอ่อน –  แก้พิษโลหิต กำเดา แก้ริดสีดวงในลำคอ คันดุจมีตัวไต่อยู่ บำรุงธาตุ ขับลม ใช้เป็นอาหารผักได้ดี
• ขนอ่อน – ถ่ายพยาธิ แก้ริดสีดวง แก้ปัสสาวะพิการ
• เปลือกต้น – แก้ไข้ เจริญอาหาร แก้ท้องเดิน บิดมูกเลือด
• ก้านใบ – แก้ไข้ ทำยารักษาไข้มาลาเรีย
• กระพี้ – แก้ถุงน้ำดีอักเสบ
• ยาง – ดับพิษร้อน
• แก่น – แก้อาเจียน ขับเสมหะ
• ราก – แก้โรคผิวหนัง แก้เสมหะ ซึ่งเกาะแน่นอยู่ในทรวงอก
• ใบ,ผล – ใช้เป็นยาฆ่าแมลง บำรุงธาตุ
• ผล มีสารรสขม – ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ และยาระบาย แก้โรคหัวใจเดินผิดปกติ
• เปลือกราก – เป็นยาฝาดสมาน แก้ไข้ ทำให้อาเจียน แก้โรคผิวหนัง
• น้ำมันจากเมล็ด – ใช้รักษาโรคผิวหนัง และยาฆ่าแมลง

สรรพคุณทางเกษตร

1. ใช้เป็นยาฆ่าแมลง สะเดาให้สารสกัดชื่อ Azadirachin ใช้ฆ่าแมลงโดยสูตร สะเดาสด 4 กิโลกรัม ข่าแก่ 4 กิโลกรัม ตะไคร้หอม 4 กิโลกรัม นำแต่ละอย่างมาบดหรือตำให้ละเอียด หมักกับน้ำ 20 ลิตร 1 คืน น้ำน้ำยาที่กรองได้มา 1 ลิตร ผสมน้ำ 200 ลิตร ใช้ฉีดฆ่าแมลงในสวนผลไม้ และสวนผักได้ดี โดยไม่มีพิษและอันตราย ⁽¹⁾
2. ไม้สะเดา มีลักษณะคล้ายกับเนื้อไม้มะฮอกกานี ยิ่งมีอายุมากเนื้อไม้ยิ่งแกร่งเหมือนไม้แดง ไม้ประดู่ เหมาะสำหรับนำมาใช้ทำเฟอร์นิเจอร์หรือสิ่งก่อสร้าง ในบ้านเรานิยมใช้ในการก่อสร้างบ้านเรือน เช่น ทำเสาบ้าน ทำฝาบ้าน ไม้กระดานปูพื้น เครื่องบนที่รองรับน้ำหนักจากคาน ตง เป็นต้น แถมมอดยังไม่กินอีกด้วย หรือนำไปทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ เนื่องจากเนื้อไม้สะเดามีความทนทาน ขัดเงาได้ดี มีสีแดงสวย และยังสามารถนำมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิง ปลูกเป็นไม้ฟืนได้ดี เพราะเนื้อไม้หนักพอสมควร ให้ความร้อนจำเพาะสูง ⁽⁴⁾
3. ต้นสะเดาเป็นต้นไม้ที่ปลูกได้ง่าย เติบโตเร็ว ทนทานต่อสภาพอากาศแห้งแล้งได้ดี และยังมีอายุยืนยาว อาจอยู่ได้นานถึง 200 ปี ใช้ปลูกเป็นแนวรั้วหรือปลูกเพื่อให้ร่มใบได้ ⁽⁴⁾
4. ไม้สะเดา มีลักษณะคล้ายกับเนื้อไม้มะฮอกกานี ยิ่งมีอายุมากเนื้อไม้ยิ่งแกร่งเหมือนไม้แดง ไม้ประดู่ เหมาะสำหรับนำมาใช้ทำเฟอร์นิเจอร์หรือสิ่งก่อสร้าง ในบ้านเรานิยมใช้ในการก่อสร้างบ้านเรือน เช่น ทำเสาบ้าน ทำฝาบ้าน ไม้กระดานปูพื้น เครื่องบนที่รองรับน้ำหนักจากคาน ตง เป็นต้น แถมมอดยังไม่กินอีกด้วย หรือนำไปทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ เนื่องจากเนื้อไม้สะเดามีความทนทาน ขัดเงาได้ดี มีสีแดงสวย และยังสามารถนำมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิง ปลูกเป็นไม้ฟืนได้ดี เพราะเนื้อไม้หนักพอสมควร ให้ความร้อนจำเพาะสูง ⁽⁴⁾
5. ต้นสะเดาเป็นต้นไม้ที่ปลูกได้ง่าย เติบโตเร็ว ทนทานต่อสภาพอากาศแห้งแล้งได้ดี และยังมีอายุยืนยาว อาจอยู่ได้นานถึง 200 ปี ใช้ปลูกเป็นแนวรั้วหรือปลูกเพื่อให้ร่มใบได้ ⁽⁴⁾
6. ไม้สะเดา มีลักษณะคล้ายกับเนื้อไม้มะฮอกกานี ยิ่งมีอายุมากเนื้อไม้ยิ่งแกร่งเหมือนไม้แดง ไม้ประดู่ เหมาะสำหรับนำมาใช้ทำเฟอร์นิเจอร์หรือสิ่งก่อสร้าง ในบ้านเรานิยมใช้ในการก่อสร้างบ้านเรือน เช่น ทำเสาบ้าน ทำฝาบ้าน ไม้กระดานปูพื้น เครื่องบนที่รองรับน้ำหนักจากคาน ตง เป็นต้น แถมมอดยังไม่กินอีกด้วย หรือนำไปทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ เนื่องจากเนื้อไม้สะเดามีความทนทาน ขัดเงาได้ดี มีสีแดงสวย และยังสามารถนำมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิง ปลูกเป็นไม้ฟืนได้ดี เพราะเนื้อไม้หนักพอสมควร ให้ความร้อนจำเพาะสูง ⁽⁴⁾
7. ต้นสะเดาเป็นต้นไม้ที่ปลูกได้ง่าย เติบโตเร็ว ทนทานต่อสภาพอากาศแห้งแล้งได้ดี และยังมีอายุยืนยาว อาจอยู่ได้นานถึง 200 ปี ใช้ปลูกเป็นแนวรั้วหรือปลูกเพื่อให้ร่มใบได้ ⁽⁴⁾
8. ไม้สะเดา มีลักษณะคล้ายกับเนื้อไม้มะฮอกกานี ยิ่งมีอายุมากเนื้อไม้ยิ่งแกร่งเหมือนไม้แดง ไม้ประดู่ เหมาะสำหรับนำมาใช้ทำเฟอร์นิเจอร์หรือสิ่งก่อสร้าง ในบ้านเรานิยมใช้ในการก่อสร้างบ้านเรือน เช่น ทำเสาบ้าน ทำฝาบ้าน ไม้กระดานปูพื้น เครื่องบนที่รองรับน้ำหนักจากคาน ตง เป็นต้น แถมมอดยังไม่กินอีกด้วย หรือนำไปทำเป็นเครื่องมือเครื่องใช้ เนื่องจากเนื้อไม้สะเดามีความทนทาน ขัดเงาได้ดี มีสีแดงสวย และยังสามารถนำมาใช้ทำเป็นเชื้อเพลิง ปลูกเป็นไม้ฟืนได้ดี เพราะเนื้อไม้หนักพอสมควร ให้ความร้อนจำเพาะสูง ⁽⁴⁾
9. ต้นสะเดาเป็นต้นไม้ที่ปลูกได้ง่าย เติบโตเร็ว ทนทานต่อสภาพอากาศแห้งแล้งได้ดี และยังมีอายุยืนยาว อาจอยู่ได้นานถึง 200 ปี ใช้ปลูกเป็นแนวรั้วหรือปลูกเพื่อให้ร่มใบได้ ⁽⁴⁾

เมนูจากสะเดา

1. ยอดอ่อนและดอกอ่อนใช้รับประทานเป็นผักสดหรือใช้ลวกกินกับน้ำพริกหรือลาบ (กะเหรี่ยงแดง), ยอดอ่อนใช้กินกับลาบ (ไทลื้อ) ส่วนช่อดอกใช้ลวกกินกับน้ำพริก (คนเมือง), หรือจะใช้ดอกรับประทานร่วมกับแกงหน่อไม้หรือลาบก็ได้ (คนเมือง), ส่วนแกนในยอดอ่อนใช้ประกอบอาหารได้ เช่น การนำมาทำเป็นแกง (ลั้วะ) ⁽⁴⁾
2. น้ำปลาหวานสะเดา อีกหนึ่งเมนูอาหารที่ให้พลังงานค่อนข้างสูง ให้โปรตีนพอใช้ แต่ให้ไขมันต่ำ มีคุณค่าทางอาหารสูง ทั้งแร่ธาตุและวิตามิน ช่วยแก้ไข้หัวลม บรรเทาความร้อนในร่างกาย ช่วยปรับธาตุให้สมดุล ช่วยทำให้เจริญอาหาร ทั้งยังช่วยลดความเสี่ยงและป้องกันโรคมะเร็งได้อีกด้วย ⁽⁴⁾
3. กล้วยตากของจังหวัดตากมีชื่อเสียงว่ารสชาติดี ไส้กล้วยไม่นิ่มแข็ง หนึบนอกนุ่มใน เพราะใช้ใบสะเดาในการบ่มกล้วย โดยวางกล้วยแก่จัดซ้อนกันไม่เกิน 3 ชิ้น แล้วคลุมด้วยใบสะเดาและห่อด้วยพลาสติกทิ้งไว้ 1 วัน แล้วนำมาผึ่งข้างนอกอีก 3-4 วัน จะได้กล้วยที่สุกงอมนำไปทำกล้วยตากได้ นอกจากนี้ยังช่วยป้องกันแมลงวันทองมาเจาะผลกล้วยได้ด้วย ⁽⁴⁾
4. สะเดาเป็นผักที่มีแคลเซียมสูงสุดเป็นอันดับ 3 มีธาตุเหล็กสูงสุดเป็นอันดับ 4 มีเส้นใยอาหารสูงเป็นอันดับ 3 และมีเบตาแคโรทีนสูงเป็นอันดับ 5 ในบรรดาผักทั้งหมด ⁽⁴⁾

คุณค่าทางโภชนาการของยอดสะเดา (ต่อ 100 กรัม) ⁽⁴⁾

• พลังงาน 76 กิโลแคลอรี
• คาร์โบไฮเดรต 5 กรัม
• โปรตีน 4 กรัม
• ไขมัน 5 กรัม
• เส้นใยอาหาร 2 กรัม
• น้ำ 9 กรัม
• เบต้าแคโรทีน 3,611 ไมโครกรัม
• วิตามินบี1 0.06 มิลลิกรัม
• วิตามินบี2 0.07 มิลลิกรัม
• วิตามินซี 194 มิลลิกรัม
• แคลเซียม 354 มิลลิกรัม
• เหล็ก 6 มิลลิกรัม
• ฟอสฟอรัส 26 มิลลิกรัม

 

ราคาสะเดาในไทย

สะเดาถึงแม้จะเป็นพืชที่มีประโยชน์มากมายแต่ราคาก็ไม่ได้สูงมากมายนัก ราคาของสะเดาในปลายปี 2564 อยู่ประมาณนี้ครับ

1. ส่วนดอก ราคากิโลกรัมละ 80 – 100 บาท ⁽⁵⁾
2. สำหรับไม้สะเดาเทียมที่สวยงามต้นต้องสูง ขนาด 9-10 เมตร เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 100 ซม. ราคาไม่ต่ำกว่า 2,000 บาท/ต้น แต่หากนำมาแปรรูปขายจะได้ราคาประมาณกว่า 4,000 บาท / ต้น ⁽⁶⁾

การเพิ่มมูลค่าให้กับสะเดา

หากจะกล่าวถึงการเพิ่มมูลค่าอาจจะยาวเกินสำหรับบทความนี้ ดังนั้น เราจึงขอแนะนำ หนังสือฟรี เพิ่มอ่านเพิ่มเติมได้

1. วิจัยการใช้ประโยชน์ไม้สะเดาเพื่อเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจ
2. คุณสมบัติของไม้เศรษฐกิจโตเร็ว (ไม้สะเดา)

สรุป

สะเดา คือต้นไม้ที่มีประโยชน์มากมายในหลากหลายด้านไม่ว่าจะเป็นการทำอาหาร การนำไปใช้ทางยาสมุนไพร นำไปใช้ในการเกษตร นำไปใช้เพื่อปลูกสิ่งก่อสร้างต่างๆ เป็นต้น อย่างไรก็ตามราคาของสะเดาในปัจจุบันยังคงสวนทางกับคุณประโยชน์ การเพิ่มคุณค่าของสะเดาเป็นสิ่งที่น่าสนใจและอาจจะช่วยเพิ่มรายได้ให้กับผู้ปลูกได้

 

เขียนโดย: หมอก็อต คลินิกแพทย์แผนไทย ลำพูน (โฮงยาพรมธวิหารฐ์)

๒๙ พ.ย. ๖๔

———————————–

 

อ้างอิง

1. กมลพรรณ นามวงศ์พรหมและสุรีรัตน์ คิ้วฮก. 2535. การขยายพันธุ์สะเดาในหลอดทดลองโดยการกระตุ้นให้เอมบริโอและชิ้นส่วนต้นอ่อนแตกยอดจำนวนมาก. วารสารวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. 10, 1-12.
2. กรมส่งเสริมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. “ชนิดของสะเดา”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.doae.go.th.  [14 พ.ย. 2013].
3. ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตร จังหวัดนครราชสีมา (พืชสวน). “สะเดาไทย พืชสารพัดประโยชน์”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.aopdh06.doae.go.th.  [14 พ.ย. 2013].
4. สะเดา. Available from: https://medthai.com/สะเดา/.
5. ราคาสะเดา. Available from: https://www.simummuangmarket.com/product/192.
6. สะเดาแปรรูป. Available from: https://www.thairath.co.th/news/local/south/1601811.